Leeftijdsgebonden Macula-Degeneratie (LMD): wat en hoe?

Op de ‘contactdag macula-degeneratie’ van VeBeS (31 januari) hield dr. Ine Cosemans een boeiende voordracht over leeftijdgebonden macula-degeneratie (LMD). We maakten er deze handige katern van. Om te bewaren!

Wat is LMD?

LMD is een degeneratieve aandoening van het netvlies die centraal visusverlies en blindheid kan veroorzaken. Het is de voornaamste oorzaak van ernstige slechtziendheid bij 50-plussers in de westerse landen.

Het voorkomen van LMD stijgt met de leeftijd. Tussen 70 en 85 jaar zien we een stijging.

LMD beschadigt de macula, die ervoor zorgt dat we recht voor ons kunnen zien.

Welke vormen van macula-degeneratie zijn er?

Er zijn twee vormen van MD. De ‘droge vorm’ is de meest frequente (80% van de gevallen). Kenmerkend zijn drusen (kleine abnormale bloedvaatjes), pigmentveranderingen en atrofie (het afslijten van de macula). Droge LMD ontwikkelt zich langzaam. Het gaat om een gematigd verlies van de visus. In 10 tot 20% van de gevallen kan dit evolueren naar een natte vorm.

De tweede vorm is dus de ‘natte’. Die leidt tot een ernstiger visusverlies. Er ontwikkelen zich abnormale bloedvaten ter hoogte van het netvlies. Zonder behandeling vertonen vele patiënten ernstig visusverlies binnen enkele maanden tot 2 jaar.

Symptomen van LMD

• vermindering van het leeszicht, het centrale zicht
• vervorming van de lijnen (metamorfopsie)
• verminderde contrastgevoeligheid
• verbleking van de kleuren
• last bij overgang van licht naar donker
• centrale vlek
• visuele hallucinaties

Wat is de impact van LMD?

Je hebt voornamelijk problemen met lezen, de tijd aflezen, gelaatsuitdrukkingen herkennen, autorijden en dagelijkse activiteiten zoals een maaltijd bereiden, geld hanteren, telefoneren en boodschappen doen. Er is een verhoogd risico op vallen. Tot 1/3 van de personen met LMD krijgt te maken met depressie.

Welke risicofactoren hebben een invloed?

LMD is een multifactoriële ziekte, dit betekent dat vele factoren een invloed hebben. Enkele voorbeelden:

• Leeftijd: LMD kan ontstaan vanaf 50 jaar. Vanaf 75 jaar vergroot de kans.
• LMD in het andere oog: je hebt tot 50% kans dat binnen de 5 jaar ook het tweede oog wordt getroffen.
• Erfelijkheid: LMD is erfelijk. Er zijn er al enkele genen bekend waarop de ziekte gelokaliseerd is.
• Familiale voorgeschiedenis.
• Ras: LMD komt meer voor bij Kaukasische mensen dan bij Afrikanen of Aziaten.
• Geslacht: natte LMD komt meer voor bij vrouwen dan bij mannen.
• Roken: dit vergroot de kans op LMD 2 tot 3 maal.
• Hoge cholesterol en bloeddruk.
• Lage inname van antioxidanten, luteïne en omega 3.
• Zonlicht, vooral in combinatie met een lichte iris.

Hoe gebeurt de diagnose?

• Je visus wordt opgenomen.
• Het Amsler-rooster maakt vroege detectie mogelijk. Je kunt deze test thuis doen, door naar het rooster te kijken. Vervormingen, wazige vlekken, verdonkering of verkleuring kunnen wijzen op progressie.
• Bij funduscopie wordt gekeken naar het netvlies.
• OCT (oculaire coherentie-tomografie) is een recent onderzoek. Er wordt een dwarsdoorsnede van de macula gemaakt (beelden met hoge resolutie). Je legt gewoon je hoofd op de steun en de foto wordt gemaakt. Met dit onderzoek kan snel een onderscheid gemaakt worden tussen droge en natte LMD.
• Voor fluoresceïne-angiografie moet een kleurstof ingespoten worden. Die zorgt ervoor dat op de foto’s de abnormale bloedvaatjes in het netvlies aangeduid worden. Na het onderzoek kun je nog enkele dagen een gele huidskleur hebben en gele urine.
• Nog een test is indocyaninegroen-angiografie.

Behandeling van droge LMD

Voor droge LMD bestaat er nog geen echte behandeling. Het volgende wordt wel aangeraden:

• gezonde, evenwichtige voeding met veel groenten (vooral groene), fruit (vit. C) en vette vis (omega 3)
• rookstop                             
• zonnebril/corningbril (dit is een bril met oranje glazen die het licht filteren)
• antioxydanten/mineralensupplement: 1 tot 2 glazen rode wijn per dag is gezond
• thuismonitoring met het Amsler-rooster
• low visionhulpmiddelen

Behandeling van natte LMD

Voor natte LMD bestaan de volgende behandelingen:

• Thermale laserbehandeling vernietigt de abnormale bloedvaten. MAAR het beschadigt ook het bovenliggend netvlies. Dit kan het zicht plotseling sterk doen achteruitgaat. Er kunnen ook lekken in het netvlies ontstaan in 50% van de gevallen. Deze behandeling wordt enkel nog toegepast bij een goed afgelijnd letsel dat ver genoeg van het centrum ligt.
• Bij PDT (fotodynamische therapie met Visudyne) wordt eerst via een infuus het fotosensibel product Visudyne toegediend. Daarna wordt het product geactiveerd met een laser. Met deze behandeling worden enkel de abnormale bloedvaten vernietigd. Je zicht verbetert niet, maar de natte LMD wordt wel afgeremd. Achteraf ben je 48 uur erg lichtgevoelig (je moet dan zon- en halogeenlicht vermijden, een donkere bril opzetten en buiten dekkende kledij dragen).
• Intravitreale injecties anti-VEGF (= vasculaire endotheliale groeifactor) in het oog vermijden de groei en lekkage van abnormale bloedvaten bij natte LMD. De meest gebruikte producten zijn Avastin, Macugen en Lucentis.

Hoe gebeuren intravitreale injecties?

Vóór de injectie krijg je 3 dagen antibioticadruppels. Bloedverdunning moet niet gestopt worden. Er wordt gecontroleerd of je geen infecties hebt.

Via druppels wordt het oog verdoofd. Het oog en de huid eromheen worden ontsmet met Isobetadine.

Een steriel doek wordt op het hoofd gelegd, waarin enkel een gaatje zit voor het oog. Er wordt een oogsperder op het oog gezet, zodat het open blijft. Met een passertje wordt de plaats voor de inspuiting afgemeten. Nadien wordt de vloeistof in het oog ingespoten.

Na de injectie krijg je 4 maal per dag antibioticadruppels, gedurende 3 dagen. Na de eerste injectie dien je na 1 tot 3 dagen op controle te gaan. De oogdruk wordt dan gemeten en er wordt nagegaan of er geen ontsteking is. Na 3 injecties, met noemt dit ook wel de oplaadfase, moet je opnieuw op controle gaan. Elke 4 tot 6 weken vindt een follow-up plaats. Ondertussen kun je thuis het Amster-rooster gebruiken. Als je opeens minder goed ziet, pijn of een rood oog krijgt, moet je direct je oogarts contacteren.

Mogelijke symptomen na de injectie: irritatie, lichte roodheid of een vreemdvoorwerpgevoel (telkens ongeveer 1 dag); bewegende vlekjes of een klein zwart bolletje (steriel luchtbelletje of medicatie); subconjunctivale bloeding (spontane oplossing na enkele dagen).

Mogelijke risico’s: oogontsteking, retinale bloeding, glasvochtbloeding, netvliesscheur of -loslating. Per injectie is de kans op deze problemen minder dan 0,1%.

Mogelijke algemene risico’s: trombose, hoge bloeddruk, bloeding, slechte wondheling,…

Besluit

LMD komt meer en meer voor, o.a. omdat mensen ouder worden. Het geeft een belangrijke vermindering van de levenskwaliteit.

Vóór de injecties met anti-VEGF waren slechts bepaalde vormen van natte LMD te behandelen. Sinds de injecties stabiliseert het zicht in 90% van de gevallen. Alle types van natte LMD komen ervoor in aanmerking. MAAR het is géén wondermiddel. Frequente controles en herbehandelingen zijn noodzakelijk. Bij elke nieuwe injectie stijgt het risico op neveneffecten.

Bij 15 à 16% is er toch progressie naar legale blindheid (minder dan 1/10). Je behoudt het perifere zicht.

Vragen aan de dokter

Welke voedingssupplementen raadt u aan?

‘Preservision 3’ is het meest volledige. Dit is gebaseerd op grote studies. Je combineert dit beter niet met andere producten, omdat je anders een te hoge hoeveelheid van bv. vitamine K krijgt. ‘Retinat’ is aan te raden wanneer je een discrete, lichte vorm hebt.

Hoe zit het met daltonisme en LMD?

Er is geen verhoogd risico op LMD.

Hoe kun je oogbloedingen voorkomen bij natte LMD?

Dat is zeer moeilijk. Bij de eerste tekenen van een oogbloeding is het belangrijk dat je direct tracht bij te behandelen, zodat de bloeding niet te ernstig wordt.

Klopt het dat voor droge LMD een bepaalde stof die in eierdooiers zit een positieve invloed heeft?

Daar zijn nog geen grote studies over gedaan.

Ik heb sinds mijn 30ste Stargardt. Is dat zoals LMD?

LMD komt pas voor vanaf je 50ste. Stargardt is een andere aantasting van de macula. Je kunt het het best vergelijken met droge LMD. Stargardt tast geleidelijk het netvlies aan. Het wordt als het ware dunner, zodat je een vlek krijgt in je zicht.

Klopt het dat als je droge LMD hebt en ook nog staar, dat je dan beter wacht met een operatie voor de staar?

Een operatie voor staar kan inderdaad de progressie van LMD bevorderen. Daarom wordt aangeraden om zo lang mogelijk te wachten met de staaroperatie.

Ik neem Nutrof, een voedingssupplement. Wat voor effect heeft dat?

Het is een combinatie van antioxydanten (vitamine C en E) en luteïne. Hun rol bestaat erin het netvlies sterk te houden en zo MD tegen te houden.

Er is sprake van erfelijke voorbeschiktheid. Is het gen al gelokaliseerd en kun je er al op getest worden?

Er is al veel onderzoek naar gedaan. Verschillende locaties zijn bekend. In de praktijk gebeurt erfelijkheidsonderzoek nog niet echt, omdat het niet gaat om één gen, maar om meerdere combinaties.

Ik ben vijfmaal behandeld met Visudyne, nu vallen er stukken zicht weg. Hoe komt dat?

Het kan dat er geen verbetering optreedt. Bepaalde stukjes van het netvlies kunnen meer beschadigd zijn.

Wat met bijziendheid?

Bijziendheid kan ervoor zorgen dat het netvlies dunner wordt op bepaalde plaatsen. Pas als er bloedvaatjes komen, kan er behandeld worden.

Mijn netvlies is naar rechts getrokken. Ik heb natte LMD. Ze hebben mijn zwarte vlek verlegd.

Dat werd inderdaad vroeger vaak gedaan. Men trachtte de centrale vlek naar de kant te brengen. Het netvlies wordt losgemaakt en gedraaid, de spieren worden gedraaid en het netvlies wordt terug vastgelegd. Dat is echter geen ultieme behandeling. De vlek kan nog altijd terugkomen en er zijn verwikkelingen mogelijk, want het is een zware operatie.

Kan stamceltherapie een hulp zijn voor LMD?

Dat is nog niet voor nu. Er is wel onderzoek naar bezig. Stamceltherapie zou kunnen zorgen voor functieherstel, ook wanneer je al een ver stadium hebt. Maar het staat nog in zijn kinderschoenen.

Kun je van LMD blind worden? Als de behandeling niet aanslaat, behoud je dan je perifeer zicht?

Bij pure LMD heb je enkel een donkere of zwarte vlek in het midden. Als je LMD hebt in combinatie met een andere oogziekte, kan dat wel leiden tot blindheid.

Moet je altijd voedingssupplementen nemen bij LMD?

Als je gezond eet, is het niet echt nodig.

U zegt dat LMD ook na behandeling nog kan terugkeren. Kun je steeds opnieuw behandeld worden?

Er dient nog 10% visus te zijn om een behandeling op te starten. Als je dat niet hebt, wordt er geen behandeling meer begonnen.

Kunt u iets zeggen over netvliestransplantatie?

Daar wordt onderzoek over gedaan. Een netvlies transplanteren zal echter zeer moeilijk zijn. Daarom gaat nu meer aandacht naar het stamcelonderzoek. De stamcellen zouden het netvlies kunnen herstellen.

Hoeveel kost een corningbril?

Die is niet goedkoop. Wanneer de oogziekte erkend is voor deze bril, heb je in België recht op terugbetaling. Maar LMD is in dit opzicht niet erkend en daarom heb je geen recht op terugbetaling van de bril.

Worden de inspuitingen terugbetaald?

Elke spuit kost duizend euro. Sinds december 2008 betaalt men een gedeelte terug. Je moet zelf nog 40 à 50 euro betalen. De andere behandelingen waarover ik daarstraks sprak, worden wel allemaal terugbetaald.

Nog dit: de orthoptisten van Blindenzorg Licht en Liefde kunnen je hulpmiddelen leren kennen om beter te zien als je LMD hebt. Vraag meer informatie aan de Sociale Dienst of aan je thuisbegeleidster!